Wybrane czynniki epidemiologiczne
Większość badań epidemiologicznych dotyczących endometriozy pochodzi z danych amerykańskich, brytyjskich, kanadyjskich i australijskich. Jak do tej pory brakuje szerszego opracowania dotyczącego obszaru Polski, stąd ogólnie dostępne dane mogą się różnić od tych przeprowadzonych w populacji amerykańskiej czy brytyjskiej. Prezentowane dane mają charakter wyłącznie szacunkowy i dość często rola poszczególnych czynników epidemiologicznych w powiązaniu z ryzykiem wystąpienia endometriozy jest niejasna.
Symptomy endometriozy w powiązaniu z wiekiem diagnozy choroby u pacjentek
Łagodną postać endometriozy najczęściej diagnozuje się u kobiet miesiączkujących, powyżej 25 roku życia. Endometrioza bardzo rzadko pojawia się przed pierwszą miesiączką (menarche) i prawie zawsze ustępuje po menopauzie. Dotychczasowe badania epidemiologiczne pokazały, że występowanie endometriozy u kobiet poniżej 50 lat zwiększa się z wiekiem, aż do wystąpienia menopauzy. Dane te obejmują jednak szerokie spektrum pacjentek z odmienną procedurą diagnozowania od tej, która jest obecnie, co może wpływać na końcowy rezultat. Najbardziej aktualne dane dotyczące endometriozy, a w szczególności jej pierwszych symptomów w powiązaniu z wiekiem, pokazują badania przeprowadzone pod patronatem Endometriosis Association. Wykazano m. in., że pierwsze objawy endometriozy mogą dotyczyć dziewczynek w wieku poniżej 15 lat. Jest to szczególnie widoczne u osób pochodzenia afro-amerykańskiego, które okres dojrzewania płciowego osiągają w wieku ośmiu lat. Przyczyna takiego zjawiska jest nieznana, przypuszcza się, że może być ono do pewnego stopnia spowodowane zanieczyszczeniami chemicznymi, które mogą modulować aktywność hormonalną. Pojawienie się w przyszłości endometriozy koreluje z wiekiem pojawienia się bolesnego miesiączkowania (dysmenorrhea). Wśród innych symptomów endometriozy zwraca się uwagę na ciężkie lub nieregularne krwawienia, ból przy stosunku (dyspareunia), nieregularne krwawienie czy niepłodność. Adenomioza dotyczy przeważanie kobiet powyżej 40 roku życia. Nie jest związana z niepłodnością. Do głównych objawów wskazujących na możliwość wystąpienia tego schorzenia zalicza się występowanie krwotoków miesiączkowych (menorrhagia) (50%), bolesnych miesiączkowań (dysmenorrhoea) (30%) czy krwotoków macicznych (metrorrhagia) (20%). Podobnie jak ma to miejsce w endometriozie, około 35% przypadków adenomiozy ma charakter asymptomatyczny (bezobjawowy).
Schorzenia współistniejące
Wśród kobiet z endometriozą stosunkowo często może występować syndrom policystycznych jajników. Do schorzeń współistniejących zalicza się także choroby o podłożu autoimmunologicznym (syndrom Sjögrena, systemowy toczeń rumieniowaty (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane czy choroba Hashimoto) oraz endokrynnym (cukrzyca, niedoczynność i nadczynność tarczycy). U pacjentek z endometriozą stwierdza się również objawy chronicznego syndromu zmęczenia oraz astmę, wypryski (eczema) czy różnego rodzaju alergie. U kobiet z endometriozą stwierdzano również wyższą zachorowalność na raka piersi, mniejszą zaś na raka endometrialnego, jajnika czy mięśniaki macicy. Inne badania wskazują na wyższą zachorowalność na czerniaka złośliwego wśród kobiet z endometriozą. Istnieją również doniesienia, które sugerują pozytywną korelację pomiędzy niezłośliwym chłoniakiem a obecnością endometriozy. U kobiet z adenomiozą jedną z najczęściej występujących patologii jest obecność mięśniaków macicy. Z niezłośliwych zmian chorobowych wykazuje się także obecność drobnotorbielowatych zwyrodnień jajników. W tej grupie kobiet stwierdza się także większą częstotliwość występowania polipów endometrialnych, hiperplazji endometrium oraz raków gruczołowych. Również u 60% pacjentek z adenomiozą potwierdza się obecność raków endometrialnych.
Wykształcenie a endometrioza
Endometriozę najczęściej stwierdza się u kobiet z wykształceniem wyższym lub niepełnym wyższym. Odsetek ten spada wraz z jakością wykształcenia. Niższą częstość endometriozy notuje się wśród absolwentek szkół średnich a najniższy u kobiet z wykształceniem podstawowym.
Czynnik etniczny
Aktualnie dostępne dane pokazują wyższy stopień zachorowania na endometriozę wśród białych kobiet w porównaniu do czarnoskórych. Inne dane wskazują na dwukrotnie większą zachorowalność na endometriozę wśród Japonek w porównaniu do rasy kaukaskiej. Podobnie większa zapadalność na endometriozę cechuje kobiety z Azji południowo-wschodniej. Najmniejszą zachorowalność na to schorzenie obserwowano wśród Żydówek z rodzin ortodoksyjnych. To ostatnie wydają się potwierdzać dane epidemiologiczne obrazujące częstotliwość występowania endometriozy w zależności od wyznania religijnego. Największy odsetek endometriozy wykazywano u kobiet wyznania katolickiego, mniejszy u protestantów a najmniejszy u kobiet wyznania judaistycznego.
Charakter menstruacji oraz aspekty płodności i ich wpływ na częstość endometriozy
Kobiety, u których wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączka oraz te z krótkimi i obfitymi (krwotocznymi) miesiączkami są zdaniem epidemiologów bardziej narażone na wystąpienie endometriozy. Z drugiej strony panują rozbieżności w kwestii wpływu przebytej ciąży czy liczbą spontanicznych poronień a częstością endometriozy. Wydaje się, że przebyta ciąża może być czynnikiem chroniącym przed endometriozą. Z kolei wyższy odsetek adenomiozy stwierdza się u wieloródek niż u kobiet, który nigdy nie były w ciąży.
Kolor włosów a podatność na endometriozę
W poszukiwaniu innych uwarunkowań dotyczących prawdopodobieństwa wystąpienia endometriozy, Woodworth i wsp. zaobserwowali, że większa częstość wystąpienia schorzenia korelowała z kolorem włosów. U 83% niepłodnych rudowłosych kobiet wykazano endometriozę. Z kolei u kobiet nierudowłosych odsetek wystąpienia tego schorzenia wynosił 42%. Prawdopodobieństwo wystąpienia endometriozy u kobiet rudowłosych zawiera się w przedziale od 55% do 100%, podczas gdy, u kobiet o innym kolorze włosów od 34% do 51%.
Znaczenia wskaźnika BMI
Wpływ indeksu BMI na wystąpienie endometriozy nie został dotychczas w pełni wyjaśniony. Wydaje się, że kobiety z nadwagą mają niskie ryzyko wystąpienia endometriozy. Potwierdzają to ostatnie badania pokazujące, że niski wskaźnik BMI koreluje z wystąpieniem endometriozy. Uważa się, że każde zwiększenie wskaźnika BMI o jednostkę, zmniejsza o 12-14% prawdopodobieństwo wykrycia endometriozy w przyszłości.
Rola czynników hormonalnych
Obserwacja, że endometrioza rozwija się u kobiet miesiączkujących a po menopauzie może nawrócić w wyniku terapii estrogenowej, potwierdza przypuszczenie, że endometrioza jest schorzeniem hormonalnie – zależnym. Przypuszcza się, że estrogeny nie inicjują powstawania ognisk endometriozy, ale bardzo aktywnie wpływają na ich utrzymanie i wzrost. Stężenie estrogenów jest znacznie zwiększone w płynie otrzewnowym w porównaniu do krwi obwodowej. Interesujący jest fakt, że średnie stężenia w płynie otrzewnowym u pacjentek z endometriozą nie różnią się od tych obserwowanych u zdrowych kobiet. Z kolei średnie stężenia estradiolu w krwi obwodowej są na podobnym poziomie zarówno u pacjentek z endometriozą i adenomiozą jak i u zdrowych kobiet. Z kolei ten sam pomiar wykonany w wydzielinie krwi miesiączkowej pokazuje, że jego największe stężenie jest u kobiet z adenomiozą, mniejsze u kobiet z endometriozą a najmniejsze u zdrowych kobiet, co nasuwa przypuszczenie o zwiększonej, lokalnej produkcji estradiolu u pacjentek z endometriozą i adenomiozą. Zwraca się także uwagę na zwiększone stężenia prolaktyny w surowicy u płodnych i niepłodnych pacjentek z endometriozą. U kobiet z adenomiozą zwiększone stężenie prolaktyny może być jedną z przyczyn osłabienia warstwy myometrium i tym samym uczynienia jej bardziej podatnej na inwazję komórek endometrialnych.